Tajfun Haiyan – jeden z najpotężniejszych tajfunów w historii

Huragany są najbardziej śmiercionośnym zjawiskiem ekstremalnym na świecie. Występują każdego roku, czasem w liczbie kilkunastu, a czasem kilkudziesięciu. Niestety, raz na jakiś czas, przy sprzyjających warunkach, huragan staje się potężnym potworem, który zabija tysiące ludzi i powoduje straty w miliardach złotych. Tak właśnie stało się w tym przypadku, kiedy dokładnie 8 lat temu powstał Tajfun Haiyan…

Tajfun Haiyan w skrócie

Tajfun powstał 3 listopada 2013 roku w okolicach Mikronezji. 6 listopada został sklasyfikowany jako tajfun 5 kategorii, aby dwa dni później uderzyć w Filipiny. Straty były ogromne! Śmierć poniosło ponad 6300 osób, kolejne kilka tysięcy pozostało zaginionych. Straty materialne wyceniono na 12-15 mld dolarów. Haiyan w momencie uderzenia w ląd był drugim najsilniejszym tajfunem w historii pomiarów. W szczytowym momencie wiatr ciągły osiągnął 315 km/h, natomiast porywy dochodziły do 380 km/h. Tereny dotknięte katastrofą były przez wiele dni odcięte od świata. Bez wody, bez żywności, bez prądu. Wśród wód powodziowych, powalonych drzew i gruzów domów.

Huragan, tajfun, czy cyklon?

Zjawisko o którym mowa to tak naprawdę cyklon tropikalny. Jeśli tworzy się on nad wodami Oceanu Atlantyckiego albo na wschodnich wodach Pacyfiku, nazywamy go huraganem. Jeśli natomiast powstaje nad Oceanem Indyjskim lub zachodnią częścią Oceanu Spokojnego nazywamy go tajfunem. Z języka chińskiego oznacza to „wiatr z Tajwanu”. W przypadku Haiyana, który powstał nad wodami Oceanu Spokojnego, będziemy mówić więc o tajfunie.

Jak powstał Tajfun Haiyan?

Cyklony tropikalne powstają nad ciepłymi wodami oceanicznymi. Przyjmuje się, że aby mogło dojść do rozwoju cyklonu, woda musi mieć co najmniej 26-26,5 stopnia. Haiyan warunek ten spełnił nawet z nawiązką. Woda była w tym okresie bardzo ciepła i przy powierzchni osiągała nawet 30 stopni. Co ciekawe, woda była bardzo ciepła nawet głębiej, gdyż na głębokości 100 metrów nadal notowano temperatury rzędu 28 stopni. To o kilka stopni więcej niż zazwyczaj! W podobnych warunkach tworzył się m.in. Huragan Katrina w 2004 roku.

Bardzo ważne jest, aby woda była ciepła nie tylko na powierzchni, ale także głębiej. Dlaczego? Dlatego, że gdy cyklon przybiera na sile, wiatr zaczyna tworzyć fale. Mieszają one wodę powierzchniową z głębszymi warstwami. Gdyby woda na głębokości kilku-kilkunastu metrów była dużo chłodniejsza, cyklon bardzo szybko straciłby źródło siły, bo woda znacznie by się ochłodziła.

Ale wróćmy do cyklonu. Mamy ciepłą wodę. Ocean cały czas paruje, im woda cieplejsza, tym bardziej. Wilgotne powietrze wznosi się do góry i powoli schładza, a gdy osiągnie temperaturę kondensacji, zaczyna zamieniać się w parę wodną i tworzy chmury. Procesowi temu towarzyszy spore wydzielanie ciepła, więc powietrze w chmurach ogrzewa się i zaczyna się ponownie unosić, zasysając od spodu kolejne warstwy wilgotnego powietrza. Proces ten powtarza się, a układ konwekcyjny cały czas rozrasta się i przybiera na sile.

W centrum układu zaczyna tworzyć się ośrodek niskiego ciśnienia, co dodatkowo zwiększa napływ mas powietrza z terenów położonych wokół burzy. Powietrze jest zakrzywiane w wyniku Siły Coriolisa, co powoduje ruch wirowy i zaciąganie następnych mas powietrza. Wilgotne, ciepłe powietrze, które wpadnie do środka cyklonu wznoszone jest ruchem wirowym, podczas którego traci ono niemal całą wodę. Gdy w końcu dotrze na samą górę chmur jest ono suche i mocno przechłodzone, a siła huraganu rozrzuca je kilkadziesiąt-kilkaset kilometrów wokół układu. Stąd biorą się właśnie chmury cirrus, widziane przed nadejściem cyklonu.

Tajfun Haiyan dzień po dniu

Rozwój cyklonu

• 3 listopada 2013 roku

Na południowy-wschód od wyspy Pohnpei (Mikronezja) powstaje depresja tropikalna. Jest to pierwsze stadium cyklonu tropikalnego. Wiatr jest jeszcze słaby i osiąga maksymalnie 61 km/h.

• 4 listopada

Cyklon cały czas przybiera na sile i o godzinie 0:00 UTC osiąga siłę, która pozwala sklasyfikować go jako burzę tropikalną. Układ otrzymuje imię Haiyan. Wiatr osiąga już prędkości rzędu 100 km/h, ale nie przekracza jeszcze 117 km/h. Cyklon przemieszcza się na zachód, w kierunku Filipin.

• 5 listopada

Cyklon przemieszcza się nad obszar bardzo ciepłych wód i błyskawicznie przybiera na sile. O godzinie 18:00 UTC oficjalnie staje się tajfunem 1 kategorii.

• 6 listopada

Intensyfikacja układu przebiega błyskawicznie i niecałą dobę później, o godzinie 12:00 UTC Tajfun Haiyan osiąga 5 kategorię w skali Saffira-Simpsona. Cyklon przechodzi nad wyspą Kayangel (Palau). Mimo wydanych ostrzeżeń, większość mieszkańców odmawia ewakuacji i pozostaje w swoich domach. Mieszkańcy mają szczęście, ponieważ mimo ogromnej siły wiatru, wszyscy wychodzą z tego cało. Uszkodzenia na wyspie są dość duże, kilkadziesiąt uszkodzonych budynków, połamane drzewa niszczące w wielu miejscach linie energetyczne. Pojawia się także problem z wodą pitną. To jednak tylko przedsmak tego, co będzie działo się na Filipinach.

• 7 listopada

Na godzinę 18:00 UTC określono moment największej siły, jaką wygenerował Tajfun Haiyan. Stały wiatr 1 minutowy oszacowano na 315 km/h, a porywy osiągały nawet 380 km/h.

Tajfun Haiyan uderza w Filipiny

• 8 listopada

W końcu około godziny 20:40 UTC tajfun wkracza na ląd w okolicach Guiuan na wyspie Samar. Wiatr nie osiąga już tak wysokich prędkości jak dzień wcześniej, ale porywy nadal dochodzą do 300 km/h. Drugim punktem przez który przechodzi cyklon jest miasteczko Tacloban na wyspie Leyte. Wyrządzone szkody są ogromne, a miasto w zasadzie przestaje istnieć. Następnie cyklon przesuwa się na zachód, przetaczając się przez całe środkowe Filipiny.

• 9 listopada

Dalsze przesuwanie się nad środkowymi Filipinami. Siła cyklonu powoli spada, ponieważ nastąpiło odcięcie od źródła zasilania jakim jest ocean. Szkody są ogromne. Ludzie giną od latających w powietrzu szczątków, walących się domów i drzew, a także topią się w wodzie, która na skutek przypływu sztormowego wdziera się kilka kilometrów w głąb lądu. Po przejściu przez Filipiny cyklon jest już słabszy, ponadto woda po zachodniej stronie Filipin jest już zdecydowanie chłodniejsza. Zmienia się też kierunek przemieszczania tajfunu: z zachodniego na północno-zachodni.

• 10 listopada

Cyklon zmierza w kierunku Chin i Wietnamu. Około godziny 18 UTC uderza w Hajnan, a trzy godziny później w wybrzeże Chin i Wietnamu. Jego siła jest zdecydowanie mniejsza i znajduje się na pograniczu 1 kategorii i burzy tropikalnej. Po wkroczeniu na ląd i odcięciu od oceanu, cyklon szybko słabnie.

• 11 listopada 2013 roku

Ostatecznie Tajfun Haiyan rozprasza się i znika z radarów.

Po przejściu tajfunu

Niestety, tragedia ludzi, którzy przeżyli Tajfun Haiyan nie kończy się wraz z ustaniem wiatru. Tereny, które zamieszkiwali są doszczętnie zniszczone. Większość nie ma dachu nad głową, wiele osób wymaga pomocy medycznej. Wszędzie są ciała. Wiatr i woda uszkodziły i zanieczyściły ujęcia wody pitnej, zniszczyły pompy, a system kanalizacji przestał być drożny. Połamane drzewa i leżące wszędzie gruzy pozrywały linie energetyczne. Nie ma nawet zasięgu telefonicznego, bo wszystkie odbiorniki są doszczętnie zniszczone. Tereny po przejściu cyklonu są całkowicie odcięte od świata, często dodatkowo zalane przez wodę, która wdarła się w głąb lądu podczas przypływu sztormowego. Jedyną drogą pomocy i ewakuacji jest droga powietrzna.

Najgorsza sytuacja panuje w mieście Tacloban, które zmierzyło się z żywiołem jako jedno z pierwszych. Miasto zamieszkiwane przez ponad 200 tys. osób jest niemal całkowicie zniszczone. Szacuje się, że 80-90% zabudowań zostało zniszczonych. Miasto zostało całkowicie odcięte od świata, tragiczna sytuacja spowodowała powstawanie zamieszek. Okradano sklepy i magazyny, zaczęły się szerzyć akty przemocy. Ludzie byli zdesperowani. Dopiero pomoc humanitarna wysłana zza granicy oraz duża liczba funkcjonariuszy policji i wojska przywróciły w mieście względny porządek.

Sytuację pogarszał też fakt, że terminal w Tacloban został poważnie uszkodzony w wyniku wdarcia się 5 metrowych fali sztormowych. Przez to startowanie i lądowanie samolotów było możliwe tylko w dobrych warunkach atmosferycznych i tylko za dnia.

Po przejściu Haiyana ogłoszono 8 dni żałoby narodowej, aby upamiętnić tysiące osób, które zginęły. Wprowadzono także stan klęski żywiołowej, aby pomoc była szybsza i efektywniejsza.

Ofiary

Bilans ofiar po przejściu tajfunu osiągnął 6300 osób. Kolejne kilka tysięcy osób pozostało na zawsze zaginionych. Poza ofiarami z Filipin, zanotowano także 30 ofiar w Chinach, 18 w Wietnamie i 8 na Tajwanie. Ciała znajdowano jeszcze długo po katastrofie. Przypuszcza się, że więcej osób zginęło nie bezpośrednio od wiatru, ale w wyniku utonięcia. Zarówno w wyniku powodzi błyskawicznych, jak i kilkumetrowych fal i samego przypływu sztormowego zalewającego tereny przybrzeżne.

Straty materialne

Straty po przejściu cyklonu były ogromne. Zostały one wycenione na 12-15 mld dolarów, czyli około 5% ówczesnego PKB Filipin. Szacuje się, że prawie 2 mln osób zostało bez dachu nad głową, a 6 mln straciło możliwość zarobku. Zniszczeniu uległy nie tylko domy, ale także firmy, fabryki oraz cała infrastruktura. Szybko pojawił się także problem głodu, gdyż woda zalała i zniszczyła wiele pól uprawnych.

Największe straty odnotowano na wyspach Leyte i Samar na wschodnim wybrzeżu Filipin, które jako pierwsze zmierzyły się z niszczycielską siłą cyklonu.

Tajfun Haiyan w liczbach i rekordach

• Haiyan był 23 tajfunem uderzającym w 2013 roku w Filipiny, ale pierwszym tak potężnym.
• Niesamowite jest, jak szybko cyklon przybierał na sile. Zintensyfikowanie od najniższej kategorii do 5 zajęło mu niecałą dobę (5 listopad 18:00 UTC – 6 listopad 12:00 UTC)
• Średnica tajfunu była ogromna i w rekordowym momencie osiągała ponad 1500 km. Wyobraźcie sobie tą odległość. To jak z Warszawy do Londynu!
• Haiyan jest też najsilniejszym tajfunem w momencie uderzenia w ląd. Dorównał mu tylko Tajfun Goni z 2020 roku, który również uderzył w Filipiny. Wiatr (1 minutowy) osiągał 315 km/h, a wiatr stały (10 minutowy) 285 km/h.
• Tuż przed uderzeniem cyklonu w ląd aż 60/80 prowincji na Filipinach otrzymało ostrzeżenie pogodowe.
• W ciągu 12 godzin w niektórych miejscach na Filipinach spadło prawie 290 mm deszczu. To prawie połowa rocznych opadów w Warszawie…
• Wiatr był tak silny, że przemieszczał nawet wielkie bloki skalne. W tym 180 tonowy głaz, który jest do dzisiaj najcięższym przesuniętym przedmiotem przez cyklon tropikalny.
• Liczba ofiar sięgnęła ponad 6300. Ponadto kilka tysięcy osób nigdy nie zostało odnalezionych.
• Straty wyceniono na 12-15 mld dolarów.
• 11 mln osób zostało dotkniętych przez cyklon.
• 6 mln ludzi straciło swoje źródła dochodu i możliwość pracy.
• 1,9 mln osób straciło dach nad głową.

Podsumowanie

Tajfun Haiyan był potężnym cyklonem tropikalnym, który zabił wiele osób i poczynił olbrzymie straty.

Aby upamiętnić to wydarzenie, imię Haiyan zostało na zawsze skreślone z listy huraganów i zastąpione przez imię Bailu. Podobnie stało się z filipińską nazwą tajfunu – Yolanda została wykreślona, a jej miejsce zajęła Yasmin.

Życie milionów ludzi zostało zmienione na wiele miesięcy. Tutaj możecie przeczytać historie niektórych z nich.

Jeżeli temat Was zainteresował, to zapraszam też do przeczytania artykułów o Tornadzie Trzech Stanów oraz Super Outbreak z 1974 roku.

Źródła:

„Final report of effects of Typhoon Yolanda (Haiyan)”, National Disaster Risk Reduction and Managment Council, listopad 2013.

„Technical Report on Typhoon Haiyan”, Ortiz M., Lorenzo G., Gozo E. i in., Manila Observatory, grudzień 2013.

„The impacts of Typhoon Haiyan in the Philippines: Implications to land use planning”, Santos C., Toda L.,Orduna J., i in., grudzień 2015.

„Social Protection and Disaster Risk Management in the Philippines. The Case of Typhoon Yolanda (Haiyan)” Bowen T., listopad 2015.

https://www.bbc.com/news/world-24866265

https://www.bbc.com/news/world-asia-24891456